Advies over de grens: Kulturquartier Stuttgart!
Hoe krijgen we het Kulturquartier in Stuttgart weer levendig? Dit gebied met hoogstaande cultuur wordt gescheiden door een 6-baans snelweg en een wirwar aan openbare ruimte. Dat was de vraag van Aufbruch Stuttgart. Deze onafhankelijke burgerbeweging is een initiatief van inwoners van Stuttgart met als doel stedelijke ontwikkeling en stadsontwerp te bevorderen door participatie, ideeën en impulsen.
Workshop weekend
In het Kulturquartier vind je o.a. een beroemd operahuis en de staatsgalerie van Stirling. Aufbruch Stuttgart wil het Kulturquartier naar een stedenbouwkundig hoog niveau brengen en opnieuw inrichten. Van een autogerichte- naar een mensvriendelijke stad. De vijf gerenommeerde architectenbureaus Herzog & De Meuron, Allmann Sattler Wappner, Christoph Mäckler, Urban Think Tank en KAW gaan aan de slag met de vraag: Wat wordt het toekomstperspectief voor een bijzonder Kulturquartier? Dus hier zijn we met ons team, bij het ideeën-workshop weekend!
Dag een: 2 november
06:54 We vertrekken als twee groepen vanuit Rotterdam en Groningen, zes man en één vrouw sterk. Als bureau dat duurzaamheid hoog in het vaandel heeft nemen we natuurlijk het openbaar vervoer. En na de nodige vertragingen ontmoeten we elkaar in Arnhem. Top! Het team is compleet. We werken in de trein want er moeten nog zaken voorbereid worden. Het is een geestig beeld hoe 6 architecten en ontwerpers volledig geconcentreerd werken. Aan de inzet kan het in ieder geval niet liggen.
16:10 Stuttgart Hauptbahnhof. We gaan meteen door naar de Architektenkammer. Elk bureau stelt zich op hun eigen manier voor en het is bijzonder om het verschil in presentaties te zien. Drie bureaus zijn gefocust op hun reeds opgeleverde architectuur, waar ze trots op zijn en als inspiratie willen gebruiken. Samen met één ander bureau kiezen wij voor een presentatie die ingaat op waar wij voor staan en onze visie duidelijk te maken. Dat wij ons richten op het creëren van moderne groene leefstijlen in steden, dat wij betaalbaar leven belangrijk vinden en dat nieuw én oud ons fascineert. De kop is eraf.
18:15 Nu we kennis hebben gemaakt is het tijd voor een korte geschiedenisles over Stuttgart van de middeleeuwen tot de 20e eeuw, en specifiek van 1940 t/m 1965. Historische foto’s van het gebied verhelderen de ontwikkelingen die het Kulturquartier heeft doorgemaakt. Tijdens de 2e Wereldoorlog heeft de stad geleden onder luchtaanvallen. Bijna 60% van de gebouwen is vernield. De littekens zijn voor een groot deel verscholen achter nieuwe gebouwen en innovatieve architectuur. Stuttgart staat bekend om het belangrijke culturele centrum. De snelweg die hier dwars doorheen snijdt belemmert de levendigheid.
20:15 Abendessen! We worden het weekend goed verzorgd met typische Duitse gerechten en kunnen zo aanschuiven. De Architektenkammer staat op een bijzondere plek met een prachtig panorama over de stad. Dubbel genieten.
Dag twee: 3 november
08:00 Vanochtend op het programma: een rondleiding door Stuttgart met in het bijzonder het Kulturquartier. Onder bezielde leiding van Christian von Holz, de voormalige directeur van de Staatsgalerie en Architect Arno Lederer nemen ons mee langs de mooie plekjes én de pijnpunten van de omgeving. Lederers werkt boeit ons al langer en is bijvoorbeeld inspiratiebron geweest voor ons project De Jol in Lelystad.
11: 00 Geen tijd te verliezen! We duiken in onze creatieve ruimte om verder te gaan waar we gisteren zijn gebleven. De leden van Aufbruch zijn altijd aanwezig in de Architektenkammer, van ‘s ochtends vroeg tot ’s avonds laat. Hun passie voor dit vak en dit thema is aanstekelijk. Ze lopen geregeld langs om alvast iets te weten te komen over de plannen.
21:15 We verzamelen in de CUBE een restaurant vlakbij het Kulturquartier. Op de 5e verdieping kijken we uit over een prachtig stukje van de stad. En wat een verrassing, om 22.00 uur is op het plein een vuurwerkshow. Het gebouw is gemaakt van glas, daardoor hadden we prachtig uitzicht.
Dag drie: 4 november
08:00 Het is voor een zondagochtend best vroeg. Desalniettemin checken we uit en lopen we de 200 treden op naar de Architektenkammer. De laatste hand wordt gelegd aan de plattegronden, impressies en de eindpresentatie.
14:30 Het moment waar iedereen op gewacht heeft. Vijf bureaus presenteren hun visie. Bezoekers drommen binnen en laatkomers kunnen nog net via een openstaande deur naar binnen gluren. De opkomst is overweldigend. KAW is als 2e aan de beurt.
Hoe brengen wij de twee kanten van het Kulturquartier bij elkaar?
Het idee – Dwarsdenken
Wij zien de topografie van Stuttgart als een enorme kans. De verbinding van de stad de heuvels in, het stadspark dat de binnenstad verbindt met een enorm stuk landschap tot aan de rivier de Neckar. Er zijn zoveel mogelijkheden voor het Kulturquartier als schakel tussen stad en landschap!
De snelweg die het Kulturquartier doorkruist is een aanwezig en lastig element. Het heeft een merkwaardige invloed op de hiërarchie van ruimten in Stuttgart. Op een klein gebied bevindt zich een stedelijke straat, een groot plein en een bijzonder landschappelijk park. Hier willen ze nog een Kulturquartier aan toevoegen. Wij denken dat de nadruk voor deze ruimte veel minder moet liggen op “Hoe wordt dit dé ruimte van Stuttgart?” maar gefocussed moet zijn op “Hoe brengen wij de twee kanten van het Kulturquartier bij elkaar?”.
Wij maken ons idee niet afhankelijk van een te verplaatsen snelweg. Het is een groot en duur bouwwerk, in delen bijzonder. Om de culturele voorzieningen aan de andere kant van de snelweg in contact te brengen met de stad, hebben wij een kruisingsconcept bedacht, dat ook meteen de overlast van de snelweg beperkt. We focussen ons niet op de lijn die de snelweg volgt, maar op de mogelijkheden voor de lijnen die er haaks op staan. Dat zijn ook de lijnen die zo typisch zijn voor Stuttgart, waarin oude pleinen en straten doorgaan in trappen, de beroemde “Stäffeles” die je overal in de stad ziet. Door over deze stad dus niet langs maar dwars te denken, ontstaan de grootste kansen voor ruimtelijke ontwikkeling.
Urban transformation door bouwstenen
Een vraag die bij ons veel speelde: Hoe zorg je ervoor dat zo’n groot plan niet sterft door de grootte en haalbaarheid? Een beproefde tactiek, die we bijvoorbeeld al eerder hebben toegepast bij het Masterplan in Diemen, splits het project op in kleinere bouwstenen. Zo zie je sneller resultaat en geef je inwoners kans om mee praten over oplossingen.
De kruisingsconcepten kunnen zowel boven als onder de snelweg door. Elke kruising kan apart van elkaar worden gerealiseerd. Ze sluiten per oplossing aan bij de bestaande gebouwen aan de overkant. Het hoogteverschil tussen oost en west biedt hierbij bijzondere kansen om de topografie op zijn Nederlands te modelleren. Zo worden voor voetgangers en fietsers bruikbare verbindingen met de overkant gerealiseerd.
Een 1e bouwsteen hebben we uitgewerkt als masterpiece: door een plateau óver de snelweg krijgt de beroemde Staatgalerie nu een adres aan het park. De geluidsoverlast van de snelweg is weg doordat deze is afgedekt. Er komt een stedelijke ruimte bovenop de snelweg, waaraan nu Staatsgalerie, Opera en een nieuw te bouwen culturele instelling hun adres hebben.
Deze ruimte biedt tegelijkertijd een kans om de grote wateroverlast in de stad te lijf te gaan. Omdat het water hier uit de heuvels komt en de binnenstad regelmatig volloopt, stellen wij voor de brug als waterplein en -buffer op te bouwen en onderdeel te maken van een waternetwerk in het park. Wij laten de oplossingen zien van onze collega’s van De Urbanisten, die een vergelijkbaar concept al meesterlijk in Rotterdam hebben uitgevoerd.
Ons hele idee komt bij elkaar als groot plan, waarin wij het Kulturquartier als stadslandschap vormgeven, waarin de verschillende onderdelen de topografie bepalen en ruimte bieden voor ontwikkeling op lange termijn. In de nabespreking horen wij veel waardering voor onze ideeën en de originaliteit van ons concept. Voor Aufbruch Stuttgart is de missie geslaagd. Er ligt prachtig materiaal om Stuttgart mee te nemen in deze ontwikkeling!
18:00 De presentaties zitten erop en de visies gaan naar de gemeente. Wij zijn ervaring, kennis en heel wat Duitse woorden rijker. Terug naar Nederland!
Meerdere KAW’ers hebben gewerkt aan een nieuw plan voor het Kulturquartier in Stuttgart. Reimar von Meding, Wout Smits, Daniel Rucki, Kasper Niezen, Heini Wanders, Gjalt van Koten en Andrea di Marino.