HET VERHAAL VAN KAW

Geschiedenis van een Koöperatieve Architecten Werkplaats

Begin 70er jaren van de vorige eeuw staken een aantal jonge architecten in Groningen de koppen bij elkaar. Zij maakten zich in tijden van schaarste op de woningmarkt sterk voor het legaliseren van woonruimte in de stad. Een paar jaar later starten zij op 1 mei 1976 met de Koöperatieve Architecten Werkplaats KAW. Vanuit idealen die nog tot op de dag van vandaag voelbaar zijn in het bedrijf. Hoe kun je betaalbaar en kwalitatief wonen voor iedereen mogelijk maken? Hoe doe je dit met volle aandacht voor sociale en maatschappelijke ontwikkelingen in de technisch en financieel gestuurde wereld van bouwen en wonen?

Revolutionaire werelden

KAW is ontstaan in een tijd waarin jonge mensen de maatschappelijke conventies van de naoorlogse generatie ter discussie stelde. Principes van arbeid, gelijkheid en de omgang met elkaar gingen op de schop. Vóór de oprichting van KAW in 1976 experimenteerden de jonge initiatiefnemers met coöperatieve werkvormen. Timmerlieden en architecten zouden samen de stad opknappen. Hand en hoofd zouden samenwerken. Iedereen, van secretaresse tot architect, zou eigenaar zijn, evenveel zeggenschap hebben en evenveel verdienen. Dat dit niet gewoon een bedrijf was, bleek wel uit het statuut: het behartigen van de materiële én de immateriële belangen van de leden. Oftewel: niet alleen zorgen dat er brood op de tafel kwam bij de leden, maar ook dat ze gelukkig waren. De bezigheden van de jonge architecten waren tweeledig: aan de ene kant ondersteunden zij de bewoners als bewonersdeskundige, aan de andere kant deden ze haalbaarheidsonderzoeken naar de verbouw van grote panden.

Het coöperatieve model had uiteindelijk onvoldoende basis voor een duurzame en stabiele bedrijfsvisie. De architectentak ging vanaf 1 mei 1976 verder als Koöperatieve Architekten Werkplaats. Maar de oorspronkelijke idealen hebben het handelen van KAW van begin af aan bepaald. Het sociale perspectief van de mens in de harde wereld van bouwen. De focus op het recht op betaalbaar wonen voor iedereen. De onderlinge omgang op ooghoogte. Het lef om in je idealen te geloven en ervoor te gaan.

Van Koöperatieve Architekten Werkplaats naar KAW B.V.

De Koöperatieve Architekten Werkplaats ontwikkelde zich in haar eerste periode tot een succesvol architectenbureau met vooral veel werk in stadsvernieuwing, herbestemming van leegstaande (kraak)panden en particuliere woningverbetering in Noord-Nederland. Tot die projecten hoorden de verbouw van de Willem Frederik Kazerne in Leeuwarden en het Oude Rooms Katholieke Ziekenhuis in Groningen, alsmede vele pakhuizen en renovatieprojecten in de sociale huur. KAW kreeg in deze periode een expliciete volkshuisvestingssignatuur met een groot maatschappelijk commitment en onderscheidde zich in dat opzicht van andere architectenbureaus. In 1989 werd de coöperatieve vereniging ingeruild voor een BV waarbij alle medewerkers aandeelhouder werden. Een aanpassing die nodig was om het flink gegroeide bedrijf bestuurbaar te houden.

Van Groningen naar Nederland

In de 90er jaren maakten we een stormachtige groei door. Met een eigen adviestak voor onderzoek en integrale ontwikkeling werd het bureau rond de millenniumwissel landelijk actief. Het perspectief werd verbreed van werk aan fysieke en concrete woningbouwprojecten naar strategie, visie en onderzoek. We waren hiermee in Nederland voorloper op de integrale buurt- wijk en stadsontwikkeling. In een tijd waarin klantbewustzijn, bewonerscommunicatie, duurzaamheid en renovatie voor de meeste architecten nog vieze woorden waren, werden de moeilijkste dossier in Nederland aangepakt: stadswijken met vastgelopen processen die iedereen al had opgegeven. Dorpen met de eerste krimpverschijnselen waar niemand raad mee wist. Aftandse panden zonder enig toekomstperspectief. Voor dit alles was kennis nodig van zowel de technische, bouwkundige en architectonische aspecten als ook sociale ontwikkelingen en financiële principes. De motor om dit mogelijk te maken: de oorspronkelijke idealen, het geloof in de waarde van sociale ontwikkeling, de energie en doorzettingsvermogen om dingen gedaan te krijgen.

Het ondernemerschap van de jonge generatie dreef ons op volle kracht vooruit. Met veel spin-off om trots op te zijn. Veel KAW’ers leerden door de hoge mate van eigen verantwoordelijkheid in het bedrijf om op eigen benen te staan. Ze richtten nieuwe bedrijven op zoals Kantoor Link, Noorderlings en e-studio KAW Barcelona. Maar ook bijzondere samenwerkingen horen erbij. Zo besloten we samen met Nijestee om kennis en inspiratie te delen. Met de oprichting van Roeg en Roem ontstond een nieuw noordelijk netwerk voor dorps en wijkvernieuwing.

Grote veranderingen in het nieuwe millennium

Aan het begin van het nieuwe millennium ondergaat de economie grote veranderingen. Lang voor de crisis van 2008 wordt duidelijk dat oude principes niet meer werken voor nieuwe uitdagingen. De stad, het wonen, zorg en onderwijs zijn nog ingericht voor een naoorlogse maatschappij. Terwijl demografische ontwikkelingen, de waarde van arbeid en klimaatverandering vragen om nieuwe oplossingen. Het was geen toeval dat dit paste op het DNA van KAW. Van top down naar bottom up, van bewonersparticipatie naar comakership, van groei naar hergebruik, van herhaling naar innovatie, van ‘ontwerp als doel’ naar ‘ontwerp als middel’ en van ‘lowbudget als beperking’ naar ‘lowbudget als uitdaging’.

Inmiddels hebben we teams in Groningen, Rotterdam en Eindhoven en werkt aan innovatieve projecten in Nederland en daarbuiten. Kennis over stadsontwikkeling wordt ingezet in transformatieprojecten in Duitsland, stedelijk wonen in Oman, een woonvisie voor Sint Maarten en lezingen en onderwijsprojecten in bijvoorbeeld Rusland, Engeland, Oostenrijk en Argentinië. Als bedrijf jagen wij radicaal nieuwe modellen aan voor maatschappelijke verandering en versnelling van transitie. Met Reimarkt ontwikkelen wij de eerste winkelformule waarmee duurzaam wonen voor iedereen bereikbaar wordt. En met het Wijkbedrijf richten wij een nieuwe vorm waarmee bewoners in de eigen wijk écht aan het roer staan en het Wijkbedrijf.

We werken nu vanuit kernteams met ondernemende collega’s aan bijzondere opgaven. Medewerkers van KAW dragen met hun specifieke kennis en netwerk bij aan gezamenlijk succes. Door nieuwe samenwerkingsvormen en middelen heeft het bedrijf een enorme flexibiliteit ontwikkelt. Zo kunnen enerzijds de kleinste opgaven worden bediend en schalen we makkelijk op voor de grote projecten. Of het gaat om de samenwerking met onze partners, nieuwe partijen of onze eigen teams: onder dit alles ligt de coöperatieve gedachte als voedingsbodem voor innovatie en vernieuwing.